भारतातील छोटे व्यवसाय आणि सूक्ष्म उद्योग हे अर्थव्यवस्थेचा कणा आहेत. प्रधानमंत्री मुद्रा कर्ज योजना (PMMY) ही केंद्र सरकारची एक क्रांतिकारी योजना आहे, जी उद्योजकता, स्वयंरोजगार, आणि आर्थिक सक्षमीकरण यांना प्रोत्साहन देते. 2025 मध्ये ही योजना छोट्या व्यवसायिकांसाठी आणि महिला उद्योजकांसाठी विशेष लाभ घेऊन आली आहे, ज्यामुळे आर्थिक स्वातंत्र्य आणि उद्यमशीलता यांना चालना मिळत आहे. हा लेख प्रधानमंत्री मुद्रा कर्ज योजना 2025 ची माहिती, उद्दिष्टे, लाभ, पात्रता निकष, कर्जाचे प्रकार, व्याजदर, कालावधी, अर्ज प्रक्रिया, आणि अधिकृत वेबसाइट याबद्दल सविस्तर माहिती प्रदान करेल. हा लेख , आणि अधिकृत माहितीवर आधारित आहे,
योजनेची माहिती
प्रधानमंत्री मुद्रा कर्ज योजना (PMMY) ही केंद्र सरकारने 8 एप्रिल 2015 रोजी सुरू केलेली योजना आहे. मायक्रो युनिट्स डेव्हलपमेंट अँड रिफायनान्स एजन्सी (MUDRA) च्या माध्यमातून ही योजना सूक्ष्म आणि लघु उद्योगांना आर्थिक सहाय्य प्रदान करते. उद्योजकांना त्यांचे छोटे व्यवसाय सुरू करण्यासाठी किंवा विस्तार करण्यासाठी कोलॅटरल-मुक्त कर्ज उपलब्ध करून दिले जाते. 2025 मध्ये या योजनेत तरुण प्लस श्रेणी समाविष्ट करण्यात आली आहे, ज्यामुळे 20 लाख रुपयांपर्यंत कर्ज मिळू शकते.
योजनेचे उद्दिष्टे
प्रधानमंत्री मुद्रा कर्ज योजना ची प्रमुख उद्दिष्टे खालीलप्रमाणे आहेत:
- उद्योजकता वाढवणे: छोटे व्यवसाय आणि सूक्ष्म उद्योगांना आर्थिक सहाय्य देऊन स्वयंरोजगार वाढवणे.
- आर्थिक समावेशन: ग्रामीण आणि शहरी भागातील आर्थिकदृष्ट्या मागास व्यक्तींना आणि महिला उद्योजकांना मुख्य प्रवाहात आणणे.
- रोजगार निर्मिती: लघु उद्योगांद्वारे रोजगाराच्या नवीन संधी निर्माण करणे.
- डिजिटलायझेशन: ऑनलाइन अर्ज प्रक्रिया आणि जन्समर्थ पोर्टल द्वारे पारदर्शकता आणि सुलभता सुनिश्चित करणे.
- महिला सक्षमीकरण: महिला उद्योजकांना कमी व्याजदर आणि विशेष सवलती प्रदान करणे.
योजनेचे लाभ
प्रधानमंत्री मुद्रा कर्ज योजना छोट्या व्यवसायिकांसाठी खालील लाभ प्रदान करते:
- कोलॅटरल-मुक्त कर्ज: कोणतीही जामीन किंवा तारण न ठेवता 10 लाख किंवा 20 लाख (तरुण प्लस) पर्यंत कर्ज.
- कमी व्याजदर: महिला उद्योजकांसाठी आणि लघु उद्योगांसाठी विशेष सवलतींसह कमी व्याजदर.
- लवचिक परतफेड: कर्जाची परतफेड 5 वर्षांपर्यंत (काही प्रकरणांत 7 वर्षांपर्यंत) करता येते.
- महिला उद्योजकांना प्राधान्य: 68% लाभार्थी या योजनेत महिला आहेत, ज्यांना कमी प्रोसेसिंग फी आणि झीरो प्रीपेमेंट चार्जेस मिळतात.
- विविध व्यवसायांना सहाय्य: विनिर्माण, सेवा क्षेत्र, व्यापार, आणि कृषी-संबंधित व्यवसायांना कर्ज उपलब्ध.
- मुद्रा कार्ड: वर्किंग कॅपिटल साठी मुद्रा डेबिट कार्ड सुविधा, ज्यामुळे व्यवसायाची दैनंदिन गरज भागवता येते.
- रोजगार निर्मिती: लघु उद्योग सुरू करून किंवा विस्तार करून स्थानिक स्तरावर रोजगाराच्या संधी निर्माण होतात.
- कर्ज गारंटी: राष्ट्रीय कर्ज गारंटी न्यासी कंपनी (NCGTC) द्वारे कर्जाला 5 वर्षांसाठी गारंटी.
कोणत्या प्रकारचे व्यवसाय समाविष्ट आहेत?
प्रधानमंत्री मुद्रा कर्ज योजना अंतर्गत खालील प्रकारच्या छोट्या व्यवसायांना कर्ज उपलब्ध आहे:
- विनिर्माण क्षेत्र: लहान उत्पादन युनिट्स, जसे की कापड, खाद्य प्रक्रिया, हस्तकला, आणि पॅकेजिंग.
- सेवा क्षेत्र: ब्युटी पार्लर, जिम, टेलरिंग, डीटीपी सेंटर, फोटोकॉपी, कुरिअर सेवा, आणि औषध दुकान.
- व्यापार क्षेत्र: किराणा दुकान, रेहडी-पटरी विक्रेते, फळ-भाजी विक्रेते, आणि रिटेल स्टोअर.
- कृषी-संबंधित व्यवसाय: मधुमक्षिका पालन, मुर्गी पालन, मच्छी पालन, डेअरी, ॲग्री-क्लिनिक, आणि फूड प्रोसेसिंग युनिट्स.
- वाहतूक सेवा: ऑटो रिक्षा, ई-रिक्षा, टॅक्सी, छोटे मालवाहतूक वाहने, आणि पॅसेंजर वाहने.
- खाद्य उत्पादन: पापड, लोणचे, जॅम-जेली, मिठाई दुकान, बिस्किट-ब्रेड निर्मिती, आणि आइस्क्रीम युनिट्स.
- इतर: कारीगर, लहान दुरुस्ती दुकाने, आणि हातमाग-हस्तकला युनिट्स.
नोंद: फसल कर्ज, सिंचन, आणि कुंभारकाम यांसारख्या शुद्ध कृषी गतिविधींसाठी ही योजना लागू नाही.
योजना संबंधित ताज्या अपडेट्स आणि महत्त्वाची माहिती मिळवण्यासाठी या ग्रुपला जॉईन व्हा- इथे क्लिक करा
पात्रता निकष
प्रधानमंत्री मुद्रा कर्ज योजना साठी खालील पात्रता निकष पूर्ण करणे आवश्यक आहे:
- नागरिकत्व: अर्जदार हा भारतीय नागरिक असावा.
- वय: किमान 18 वर्षे किंवा त्यापेक्षा जास्त.
- व्यवसाय प्रकार: गैर-कृषी क्षेत्रातील विनिर्माण, सेवा, व्यापार, किंवा कृषी-संबंधित गतिविधी.
- वैध व्यवसाय: अर्जदाराकडे उद्योग आधार नोंदणी (Udyam Registration) किंवा GST नोंदणी असणे आवश्यक आहे.
- क्रेडिट इतिहास: अर्जदार डिफॉल्टर नसावा, म्हणजेच त्याने यापूर्वी कोणतेही कर्ज थकवलेले नसावे.
- संस्था प्रकार: सोल प्रोप्रायटरी, पार्टनरशिप फर्म, लिमिटेड लायबिलिटी पार्टनरशिप (LLP), किंवा प्रायव्हेट लिमिटेड कंपनी.
- महिला उद्योजक: महिलांना विशेष प्राधान्य आणि सवलती मिळतात.
कर्जाचे प्रकार (लोन स्लॅब्स)
प्रधानमंत्री मुद्रा कर्ज योजना अंतर्गत कर्जाचे चार प्रकार उपलब्ध आहेत, जे व्यवसायाच्या गरजेनुसार वर्गीकृत केले आहेत:
- शिशु:
- कर्ज रक्कम: 50,000 रुपये पर्यंत.
- उद्देश: नवीन लघु व्यवसाय सुरू करण्यासाठी किंवा प्रारंभिक खर्चासाठी.
- किशोर:
- कर्ज रक्कम: 50,001 ते 5 लाख रुपये.
- उद्देश: विद्यमान व्यवसायाचा विस्तार किंवा वर्किंग कॅपिटल साठी.
- तरुण:
- कर्ज रक्कम: 5,00,001 ते 10 लाख रुपये.
- उद्देश: मोठ्या प्रमाणात व्यवसाय विस्तार किंवा यंत्रसामग्री खरेदी साठी.
- तरुण प्लस (2025 मध्ये नव्याने समाविष्ट):
- कर्ज रक्कम: 10,00,001 ते 20 लाख रुपये.
- उद्देश: तरुण श्रेणीतील कर्ज यशस्वीपणे परत केलेल्या उद्योजकांसाठी मोठ्या व्यवसाय विस्तारासाठी.
व्याजदर
- शिशु कर्ज: 10-12% प्रति वर्ष.
- किशोर कर्ज: 11-14% प्रति वर्ष.
- तरुण आणि तरुण प्लस कर्ज: 12-16% प्रति वर्ष.
- महिला उद्योजकांसाठी: 0.25-1% व्याजदरात सवलत.
- प्रोसेसिंग फी: महिलांसाठी कमी किंवा शून्य; इतरांसाठी 0.5-1% कर्ज रकमेच्या.
प्रधानमंत्री मुद्रा कर्ज योजनेतील व्याजदर बँक किंवा वित्तीय संस्थेच्या धोरणांवर आणि RBI मार्गदर्शक तत्त्वांवर अवलंबून असतात. साधारणपणे:
नोंद: व्याजदर MCLR (Marginal Cost of Lending Rate) + बिझनेस स्ट्रॅटेजी स्प्रेड यावर आधारित असतात. अर्जदाराने बँकेच्या अधिकृत वेबसाइट वर तपशील तपासावेत.
कर्जाचा कालावधी
प्रधानमंत्री मुद्रा कर्ज योजनेचा परतफेडीचा कालावधी खालीलप्रमाणे आहे:
- किमान कालावधी: 12 महिने.
- कमाल कालावधी: 5 वर्षे (काही प्रकरणांत 7 वर्षांपर्यंत वाढवता येईल).
- मोरॅटोरियम कालावधी: काही बँका 3-6 महिन्यांचा मोरॅटोरियम कालावधी देतात, ज्यामध्ये फक्त व्याज भरावे लागते.
- तरुण प्लस कर्ज: 7 वर्षांपर्यंत परतफेडीची लवचिकता.
अर्ज प्रक्रिया
प्रधानमंत्री मुद्रा कर्ज योजना साठी अर्ज ऑनलाइन आणि ऑफलाइन दोन्ही पद्धतींनी करता येतो. खालील चरण-दर-चरण प्रक्रिया आहे:
ऑनलाइन अर्ज प्रक्रिया
- अधिकृत पोर्टलला भेट द्या:
- जन्समर्थ पोर्टल (www.jansamarth.in) किंवा बँकेच्या अधिकृत वेबसाइट (उदा., SBI, Bank of Baroda) वर जा.
- “प्रधानमंत्री मुद्रा योजना” पर्याय निवडा.
- नोंदणी आणि लॉगिन:
- मोबाइल नंबर आणि ईमेल आयडी वापरून नोंदणी करा.
- OTP सत्यापन पूर्ण करा आणि लॉगिन करा.
- अर्ज फॉर्म भरा:
- वैयक्तिक माहिती: नाव, आधार क्रमांक, पत्ता, व्यवसाय प्रकार.
- बँक तपशील: खाते क्रमांक, IFSC कोड.
- व्यवसाय योजना: व्यवसायाचा प्रकार, कर्जाची गरज, आणि अपेक्षित उत्पन्न.
- कागदपत्रे अपलोड करा:
- आधार कार्ड, पॅन कार्ड, वोटर आयडी, रेशन कार्ड.
- उद्योग आधार नोंदणी किंवा GST प्रमाणपत्र.
- बँक स्टेटमेंट (6 महिन्यांचे).
- व्यवसाय प्रमाणपत्र (जसे की दुकान परवाना).
- पासपोर्ट आकाराचा फोटो.
- सबमिट आणि ट्रॅकिंग:
- फॉर्म सबमिट करा आणि रसीद क्रमांक प्राप्त करा.
- जन्समर्थ पोर्टल वर अर्जाची स्थिती तपासा.
- पडताळणी आणि वितरण:
- बँक कागदपत्रे आणि क्रेडिट इतिहास तपासेल.
- मंजुरीनंतर कर्ज रक्कम बँक खात्यात जमा केली जाईल.
ऑफलाइन अर्ज प्रक्रिया
- जवळच्या बँक शाखेत (उदा., SBI, Bank of Baroda, Bank of Maharashtra) भेट द्या.
- मुद्रा कर्ज अर्ज फॉर्म (शिशु, किशोर, तरुण) मागवा.
- फॉर्म भरा आणि आवश्यक कागदपत्रे जोडा.
- फॉर्म बँकेत जमा करा.
- बँक कर्मचारी पडताळणी करतील आणि मंजुरीनंतर कर्ज वितरित केले जाईल.
नोंद: जन्समर्थ पोर्टल वापरणे जलद आणि पारदर्शक आहे.
आवश्यक कागदपत्रे
प्रधानमंत्री मुद्रा कर्ज योजनेसाठी खालील कागदपत्रे आवश्यक आहेत:
- ओळखपत्र: आधार कार्ड, पॅन कार्ड, वोटर आयडी, रेशन कार्ड.
- पत्त्याचा पुरावा: आधार कार्ड, वीज बिल, भाडे करार.
- व्यवसाय पुरावा: उद्योग आधार नोंदणी, GST प्रमाणपत्र, दुकान परवाना.
- आर्थिक कागदपत्रे: गेल्या 6 महिन्यांचे बँक स्टेटमेंट, ITR (आवश्यक असल्यास).
- फोटो: 2 पासपोर्ट आकाराचे फोटो.
- विशेष कागदपत्रे: महिला उद्योजकांसाठी जातीचे प्रमाणपत्र (SC/ST/OBC असल्यास).
अधिकृत वेबसाइट
प्रधानमंत्री मुद्रा कर्ज योजनेसाठी अधिकृत वेबसाइट्स खालीलप्रमाणे आहेत:
- मुद्रा योजनेची अधिकृत वेबसाइट: www.mudra.org.in
- जन्समर्थ पोर्टल: www.jansamarth.in
- बँक ऑफ महाराष्ट्र: www.bankofmaharashtra.in
- SBI मुद्रा लोन: www.sbi.co.in
- बँक ऑफ बडोदा: www.bankofbaroda.in
महत्त्वाचे तथ्य
लाभार्थी आकडेवारी: 2015 पासून 52 कोटींहून अधिक कर्ज स्वीकृत, 33 लाख कोटी रुपये वितरित. 68% लाभार्थी या योजनेत महिला आहेत.
- तरुण प्लस श्रेणी: 2025 मध्ये 20 लाख रुपयांपर्यंत कर्ज उपलब्ध, ज्यामुळे मोठ्या व्यवसायांना चालना मिळेल.
- मुद्रा कार्ड: ATM आणि POS मशीन वर वापरता येणारे डेबिट कार्ड, जे वर्किंग कॅपिटल साठी उपयुक्त आहे.
- हेल्पलाइन: कोणत्याही समस्येसाठी मुद्रा हेल्पलाइन (1800-180-1111) वर संपर्क साधा.
- सुरक्षा: जन्समर्थ पोर्टल आणि बँकेच्या अधिकृत वेबसाइट चाच वापर करा; बनावट एजंट्सपासून सावध रहा.
- कर्ज गारंटी: NCGTC द्वारे 5 वर्षांसाठी कर्जाला गारंटी, ज्यामुळे बँकांचा जोखीम कमी होतो.
- महिला सक्षमीकरण: महिलांसाठी कमी व्याजदर, शून्य प्रोसेसिंग फी, आणि विशेष प्रशिक्षण कार्यक्रम उपलब्ध.
वारंवार विचारले जाणारे प्रश्न (FAQs)
1. प्रधानमंत्री मुद्रा कर्ज योजना कोणासाठी आहे?
ही योजना भारतीय नागरिकांसाठी आहे जे 18 वर्षांपेक्षा जास्त वयाचे आहेत आणि गैर-कृषी क्षेत्रात विनिर्माण, सेवा, व्यापार, किंवा कृषी-संबंधित व्यवसाय सुरू करू इच्छितात.
2. कर्जाची कमाल मर्यादा किती आहे?
2025 मध्ये 20 लाख रुपये पर्यंत कर्ज उपलब्ध आहे (तरुण प्लस श्रेणी), तर सामान्यतः 10 लाख रुपये पर्यंत कर्ज मिळते.
3. कर्जासाठी जामीन आवश्यक आहे का?
नाही, ही योजना कोलॅटरल-मुक्त आहे, म्हणजेच कोणतीही जामीन किंवा तारण आवश्यक नाही.
4. महिलांसाठी विशेष सवलती काय आहेत?
महिला उद्योजकांना कमी व्याजदर, शून्य प्रोसेसिंग फी, आणि विशेष प्रशिक्षण कार्यक्रम मिळतात.
5. कर्जाची परतफेड किती वर्षांत करावी लागते?
सामान्यतः 5 वर्षे, परंतु काही प्रकरणांत 7 वर्षांपर्यंत परतफेडीची लवचिकता आहे.
6. कर्जासाठी कोणती कागदपत्रे आवश्यक आहेत?
आधार कार्ड, पॅन कार्ड, वोटर आयडी, उद्योग आधार नोंदणी, GST प्रमाणपत्र, बँक स्टेटमेंट, आणि पासपोर्ट आकाराचे फोटो.
7. ऑनलाइन अर्ज कसा करावा?
जन्समर्थ पोर्टल (www.jansamarth.in) किंवा बँकेच्या अधिकृत वेबसाइट वर जाऊन नोंदणी, फॉर्म भरणे, आणि कागदपत्रे अपलोड करा.
8. कर्ज मंजुरीसाठी किती वेळ लागतो?
सामान्यतः 7-15 कामकाजाचे दिवस, जर सर्व कागदपत्रे पूर्ण आणि योग्य असतील.
प्रधानमंत्री मुद्रा कर्ज योजना 2025 ही छोट्या व्यवसायिकांसाठी आणि महिला उद्योजकांसाठी एक सुवर्णसंधी आहे. कोलॅटरल-मुक्त कर्ज, कमी व्याजदर, आणि लवचिक परतफेड यामुळे ही योजना उद्योजकतेची क्रांती घडवत आहे. 20 लाख रुपयांपर्यंत कर्जाची सुविधा, मुद्रा कार्ड, आणि जन्समर्थ पोर्टल यामुळे लघु उद्योगांना नवीन उंची गाठणे शक्य झाले आहे. महिलांसाठी विशेष सवलती आणि रोजगार निर्मिती च्या संधी यामुळे ही योजना आर्थिक समावेशन आणि स्वयंरोजगार यांचे प्रतीक बनली आहे. आजच अधिकृत वेबसाइट वर नोंदणी करा आणि तुमच्या छोट्या व्यवसायाचे स्वप्न साकार करा!