sonya-cha-sathavanukiche-nave-niyam-2025-income-tax-gold-limit-rules-india;भारतात सोने हा केवळ आभूषणांचा भाग नसून, सांस्कृतिक आणि आर्थिक वारसा आहे. लग्न, सण-उत्सव किंवा गुंतवणुकीसाठी सोन्याची खरेदी शुभ मानली जाते. मात्र, सोन्याच्या साठवणुकीवर आयकर विभागाचे (Income Tax Department) नियम काय आहेत? १४ ऑक्टोबर २०२५ पर्यंतच्या ताज्या आकडेवारीनुसार, देशातील सोन्याची सरासरी किंमत २४ कॅरेटसाठी १२,८६८ रुपये प्रति ग्रॅम (१० ग्रॅमसाठी १,२५,६८० रुपये) आहे, जी मागील आठवड्यापेक्षा १.२२% ने वाढली आहे. हे वाढत्या जागतिक मागणीमुळे (Global Gold Demand) आणि अमेरिकी फेडरल रिझर्व्हच्या व्याजदर निर्णयांमुळे (Interest Rate Cuts) घडले आहे. CBDT (Central Board of Direct Taxes) च्या २०२५ च्या अपडेटेड गाइडलाइन्सनुसार, सोन्याच्या मालकीवर कोणतीही कायदेशीर मर्यादा नाही, पण स्रोत सिद्ध करणे आवश्यक आहे. मात्र, दस्तऐवज नसलेल्या सोन्यावर तपासणी दरम्यान (Income Tax Raid) मर्यादा लागू होतात, ज्यामुळे शेतकरी, छोटे व्यापारी आणि गृहिणींसाठी सोन्याच्या गुंतवणुकीत (Gold Investment) सावधगिरी बाळगणे गरजेचे आहे.
सोन्याच्या साठवणुकीचे नियम व्यक्तीच्या लिंग आणि वैवाहिक स्थितीनुसार विभागले गेले आहेत. CBDT च्या सर्च आणि सीझर गाइडलाइन्स (Search and Seizure Guidelines) नुसार, विवाहित महिलांना ५०० ग्रॅम, अविवाहित महिलांना २५० ग्रॅम आणि पुरुषांना १०० ग्रॅम सोने (Jewellery or Ornaments) साठवण्याची मुभा आहे, तरी दस्तऐवज नसले तरी ते जप्त होणार नाहीत. ही मर्यादा केवळ कागदपत्र नसलेल्या सोन्यावर लागू होते; वारसा (Inheritance) किंवा कायदेशीर उत्पन्नातून (Legal Income Source) खरेदी केलेले सोने कितीही असले तरी पुरावा दाखवला तर कोणतीही अडचण नाही. उदाहरणार्थ, आई-वडिलांकडून मिळालेले सोने विकताना, मूळ खरेदी तारीख (Original Purchase Date) विचारात घेतली जाते. २०२५ च्या ताज्या प्रेस रिलीजमध्ये CBDT ने स्पष्ट केले की, १ एप्रिल २००१ पूर्वी खरेदी केलेल्या सोन्याच्या मूल्यांकनासाठी फेअर मार्केट व्हॅल्यू (Fair Market Value) १ एप्रिल २००१ ची घेतली जाऊ शकते, ज्यामुळे दीर्घकालीन भांडवली नफा (Long Term Capital Gains) कर कमी होतो. मात्र, ४ किलोहून अधिक सोन्याची गुंतवणूक (Sovereign Gold Bonds मध्ये) वार्षिक मर्यादेत येते, जी बँक कॉलॅटरलसाठी वगळली जाते.
सोन्याच्या विक्रीवरील कर (Capital Gains Tax) हा सोन्याच्या धारण कालावधीवर (Holding Period) अवलंबून आहे. बजेट २०२४ च्या बदलांनुसार (Effective from FY 2024-25), ३ वर्षांपेक्षा कमी काळ धारण केलेल्या सोन्यावर अल्पकालीन भांडवली नफा (Short Term Capital Gains) कर लागतो, जो तुमच्या उत्पन्न कर स्लॅबनुसार (Income Tax Slab) आकारला जातो – ५% ते ३०% पर्यंत. उदाहरणार्थ, ३०% स्लॅबमध्ये असाल तर १ लाख रुपयांचा नफा ३०,००० रुपयांचा कर भरावा लागेल. ३ वर्षांपेक्षा जास्त धारण केल्यास दीर्घकालीन भांडवली नफा (LTCG) कर १२.५% आहे, परंतु इंडेक्सेशन बेनिफिट (Indexation Benefit) उपलब्ध आहे, ज्यामुळे महागाईचा विचार करून कर कमी होतो. मात्र, २०२५ च्या अपडेटनुसार, इंडेक्सेशन केवळ प्रॉपर्टीसाठी राहिले असून, सोन्यासाठी ते रद्द झाले आहे – फक्त १२.५% सपाट दर (Flat Rate). गोल्ड ETF किंवा म्युच्युअल फंड्ससाठी (Gold ETFs) होल्डिंग पीरियड १२ महिन्यांपर्यंत कमी झाली आहे. सॉव्हरेन गोल्ड बॉन्ड्स (SGB) विकता येत नसतील तर मॅच्युरिटीवर कर免 आहे, आणि व्याज २.५% करमुक्त आहे. डिजिटल गोल्ड (Digital Gold) वरही समान नियम लागू होतात.
खरेदीवेळी ३% GST (Goods and Services Tax) लागते, जी मेकिंग चार्जेसवर ५% पर्यंत वाढू शकते. वारसा सोन्यावर कर नाही, पण विक्रीवेळी लागतो. आयकर रिटर्नमध्ये (ITR) सोन्याची मालकी जाहीर करणे सक्तीचे नाही, पण रेकॉर्ड्स ठेवा – ITR-2 किंवा ITR-3 मध्ये भांडवली नफा दाखवा. २०२५ च्या ताज्या बातम्यांनुसार, जागतिक सोन्याची किंमत २,७०० डॉलर प्रति औंस ओलांडली असून, भारतात दिवाळीपूर्वी सोन्याची मागणी २०% ने वाढेल. शेतकरी किंवा कमी उत्पन्न गटांसाठी (Low Income Group) हे नियम सोपे आहेत, पण तपासणीसाठी PAN लिंक्ड खरेदी करा. सोन्याच्या गुंतवणुकीत (Gold Investment Tips) कर बचतसाठी SGB किंवा इंडेक्स फंड्स निवडा. CBDT च्या हेल्पलाइनवर (1800-180-1961) संपर्क साधा किंवा cleartax.in सारख्या प्लॅटफॉर्मवर अपडेट्स तपासा. योग्य नियोजनाने सोने हा सुरक्षित पर्याय ठरेल, ज्यामुळे तुमची संपत्ती (Wealth Preservation) वाढेल आणि कर त्रास टाळता येईल.