परिचय
भारत सरकारच्या पोषण अभियान अंतर्गत आयोजित पोषण पखवाडा/अभियान 7.0 ही एक महत्त्वाकांक्षी मोहीम आहे, जी देशातील कुपोषणाच्या समस्येवर मात करण्यासाठी आणि निरोगी भारताच्या निर्मितीसाठी कार्यरत आहे. 8 एप्रिल 2025 ते 22 एप्रिल 2025 या कालावधीत साजरा होणारा हा पखवाडा, महिला आणि बाल विकास मंत्रालय (MWCD) यांच्या नेतृत्वाखाली राबवला जात आहे. या लेखात आपण पोषण पखवाडा 7.0 च्या नवीनतम अपडेट्स, प्रमुख वैशिष्ट्ये, उद्दिष्टे, इतिहास आणि त्याचे महत्त्व याबद्दल सविस्तर माहिती घेणार आहोत.
पोषण पखवाडा 7.0 च्या नवीनतम अपडेट्स
8 एप्रिल 2025 रोजी या सातव्या आवृत्तीची सुरुवात झाली असून, यावेळी चार प्रमुख थीम्सवर लक्ष केंद्रित करण्यात आले आहे:
- पहिले 1000 दिवस – मुलाच्या जन्मापासून ते दुसऱ्या वाढदिवसापर्यंतचा काळ हा विकासासाठी निर्णायक मानला जातो.
- स्तनपान आणि पूरक आहार – विशेषतः ग्रामीण भागात माता आणि नवजात बालकांसाठी योग्य पोषणावर भर.
- महिलांचे पोषण – गर्भवती आणि स्तनदा मातांसाठी पोषक आहाराला प्रोत्साहन.
- जन आंदोलन – कुपोषणाविरुद्ध जनजागृतीसाठी लोकसहभाग वाढवणे
यंदा केंद्रीय महिला आणि बाल विकास मंत्री अन्नपूर्णा देवी यांनी अरुणाचल प्रदेशात या मोहिमेची सुरुवात केली. यावेळी त्या राज्यातील महिला आणि बालकांसाठी सुरू असलेल्या उपक्रमांचा आढावा घेणार आहेत. तसेच, पोषण ट्रॅकर या डिजिटल प्लॅटफॉर्मच्या माध्यमातून रिअल-टाइम मॉनिटरिंगवर विशेष भर देण्यात आला आहे
पोषण पखवाडा 7.0 ची प्रमुख वैशिष्ट्ये
पोषण पखवाडा 7.0 म्हणजे देशभरात पोषणाबाबत जागरूकता वाढवण्यासाठी चालवलं जाणारं एक मोठं अभियान. यावर्षी हा उपक्रम ८ एप्रिल ते २२ एप्रिल २०२५ दरम्यान म्हणजे एकूण १५ दिवस राबवला जातो. यामध्ये गर्भधारणेपासून बाळाच्या दोन वर्षांच्या वयापर्यंतचा म्हणजे पहिले १,००० दिवसांचा काळ विशेष लक्षात घेतला जातो कारण हा काळ मुलांच्या आरोग्यासाठी आणि विकासासाठी खूप महत्वाचा असतो. या पखवाड्यात Poshan Tracker नावाचं मोबाईल अॅप वापरलं जातं ज्यामधून अंगणवाडी सेविका आई आणि मुलांच्या पोषण स्थितीची नोंद थेट डिजिटल पद्धतीने करतात. तसेच CMAM म्हणजे Community-based Management of Acute Malnutrition ही पद्धत वापरून गंभीर कुपोषणाची वेळेवर ओळख आणि उपचार यावर भर दिला जातो.
बालपणात होणाऱ्या अयोग्य आहाराच्या आणि वाढत्या स्थूलतेच्या समस्यांवरही यामध्ये जनजागृती केली जाते. हा कार्यक्रम फक्त अंगणवाड्यांपुरता मर्यादित नसून शाळा, महाविद्यालये, स्वयंसेवी संस्था आणि संपूर्ण समाज यात सहभागी होतो. पोषण पखवाडा हा ‘जीरो हंगर’ आणि ‘चांगले आरोग्य व कल्याण’ या संयुक्त राष्ट्रांच्या ध्येयांशीही जुळतो. मागील वर्षांच्या अनुभवातून शिकून या आवृत्तीत गावोगावी आरोग्य तपासणी शिबिरे, पोषण कॅम्प्स, कार्यशाळा आणि प्रत्यक्ष जनजागृती मोहिमा अधिक प्रभावीपणे राबवण्यात आल्या आहेत. थोडक्यात सांगायचं तर, हा पंधरा दिवसांचा उत्सव म्हणजे आपल्या आरोग्याच्या आणि आहाराच्या सवयींवर पुन्हा एकदा नजर टाकण्याची आणि त्यांना सुधारण्याची एक उत्तम संधी आहे.
- टेक्नॉलॉजीचा वापर: पोषण ट्रॅकर App आणि आयसीडीएस-सीएएस (Integrated Child Development Services-Common Application Software) यांसारख्या साधनांचा वापर करून पोषण सेवांचे व्यवस्थापन आणि मॉनिटरिंग केले जाते.
- सहभागी दृष्टिकोन: गाव, तालुका आणि जिल्हा पातळीवर स्वास्थ्य आणि पोषण शिबिरे, तसेच घरोघरी जागृती मोहिमांचे आयोजन.
- पोषण वाटिका: अंगणवाडी केंद्रे आणि शाळांमध्ये पोषण वाटिका तयार करून स्थानिक पातळीवर पोषक भाज्या आणि फळांचे उत्पादनाला प्रोत्साहन.
- आयुष एकत्रीकरण: पारंपरिक औषधी वनस्पती आणि आयुर्वेदिक पद्धतींचा वापर करून रोगप्रतिकारक शक्ती वाढवणे.
योजना संबंधित ताज्या अपडेट्स आणि महत्त्वाची माहिती मिळवण्यासाठी या ग्रुपला जॉईन व्हा- इथे क्लिक करा
उद्दिष्टे
पोषण पखवाडा 7.0 चे मुख्य उद्दिष्ट म्हणजे कुपोषणमुक्त भारत निर्माण करणे. यामध्ये खालील बाबींचा समावेश आहे:
- मुलांमधील स्टंटिंग (उंची कमी राहणे) आणि अंडरन्यूट्रिशन 2% ने कमी करणे.
- अॅनिमिया (रक्तक्षय) चे प्रमाण 3% ने घटवणे.
- कमी वजनाच्या जन्माला येणाऱ्या मुलांचे प्रमाण 2% ने कमी करणे.
सुपोषित भारत ही संकल्पना प्रत्यक्षात आणण्यासाठी जनजागृती करणे आणि पोषक आहाराच्या सवयींना प्रोत्साहन देणे.
योजना संबंधित ताज्या अपडेट्स आणि महत्त्वाची माहिती मिळवण्यासाठी या ग्रुपला जॉईन व्हा- इथे क्लिक करा
इतिहास
पोषण अभियान ची सुरुवात 8 मार्च 2018 रोजी पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी राजस्थानमधील झुंझुनू येथून केली होती. सुरुवातीला राष्ट्रीय पोषण मिशन म्हणून ओळखले जाणारे हे अभियान, मिशन पोषण 2.0 आणि सक्षम अंगणवाडी यांच्या एकत्रीकरणाने अधिक व्यापक स्वरूपात विकसित झाले. दरवर्षी मार्च किंवा एप्रिलमध्ये पोषण पखवाडा आणि सप्टेंबरमध्ये राष्ट्रीय पोषण माह साजरा केला जातो. 2025 मधील सातवी आवृत्ती ही या अभियानाच्या यशाचा आणि विस्ताराचा दाखला आहे.
महत्त्व आणि प्रभाव
पोषण पखवाडा 7.0 हे कुपोषणाविरुद्ध लढण्यासाठी एक सामूहिक प्रयत्न आहे. यामुळे ग्रामीण आणि दुर्गम भागातील लोकांपर्यंत पोषणविषयक सेवा पोहोचत आहेत. नीती आयोग च्या अहवालानुसार, या अभियानामुळे गेल्या काही वर्षांत मुलांमधील कुपोषणाचे प्रमाण कमी झाले आहे. यंदा, पहिले 1000 दिवस या थीममुळे बालकांच्या सुरुवातीच्या विकासावर विशेष लक्ष दिले जात आहे, जे दीर्घकालीन आरोग्यासाठी महत्त्वाचे आहे.
निष्कर्ष
पोषण पखवाडा 7.0 हे भारताच्या पोषणविषयक आव्हानांना तोंड देण्यासाठी एक क्रांतिकारी पाऊल आहे. यंदाच्या मोहिमेत तंत्रज्ञान, पारंपरिक ज्ञान आणि जनसहभाग यांचा सुंदर संगम दिसून येतो. पोषण अभियान च्या या सातव्या टप्प्यामुळे देशातील प्रत्येक मुल, महिला आणि कुटुंबाला निरोगी जीवनाचा मार्ग मिळेल, असा विश्वास आहे. या मोहिमेत सहभागी होऊन आपणही सुपोषित भारत च्या स्वप्नाला हातभार लावू शकतो.