birth-certificate-online-apply-2025;भारतातील नागरिकांसाठी जन्म प्रमाणपत्र (Birth Certificate) हे ओळखीचे प्राथमिक दस्तऐवज आहे, जे शाळा प्रवेशापासून पासपोर्ट अर्जापर्यंत सर्वत्र आवश्यक ठरते. २०२५ मध्ये डिजिटल इंडियाच्या दिशेने एक मोठी पावले उचलत केंद्र सरकारने ऑगस्ट १५ पासून पूर्ण डिजिटल जन्म प्रमाणपत्र योजना सुरू केली आहे, ज्यामुळे घरबसल्या (Home Delivery Birth Certificate) ऑनलाइन अर्ज करता येतो आणि डिजिटल लॉकरमध्ये डाउनलोड करता येते. ही योजना सिव्हिल रजिस्ट्रेशन सिस्टम (CRS) अंतर्गत राबवली जाते, ज्यात २ लाखांहून अधिक नोंदणी केंद्रे जोडली गेली आहेत. लाखो नागरिकांनी ऑनलाइन अर्ज केले आहेत. मात्र, मार्च २०२५ च्या पासपोर्ट नियमांनुसार (Passport Rules 2025), १ ऑक्टोबर २०२३ नंतर जन्मलेल्या मुलांसाठी जन्म प्रमाणपत्र हे एकमेव जन्मतारीखीचा पुरावा मानले जाते, ज्यामुळे विलंबित नोंदणी (Delayed Birth Registration) वर भर दिला गेला आहे. ही योजना ग्रामीण भागातील ७०% लोकसंख्येला लाभ देईल, ज्यामुळे कागदपत्रांची धावाधाव संपेल.
जन्म प्रमाणपत्राची नोंदणी जन्मतारखेपासून २१ दिवसांत करणे अनिवार्य आहे, अन्यथा विलंबित प्रक्रियेसाठी अतिरिक्त शुल्क लागते. रजिस्ट्रेशन ऑफ बर्थ्स अँड डेथ्स अॅक्ट १९६९ अंतर्गत, जन्म रुग्णालयात झाल्यास डॉक्टर किंवा नर्स नोंद करते, तर घरात झाल्यास पालक किंवा ग्राम सेवक. २०२५ च्या अपडेटनुसार, डिजिटल प्रमाणपत्र DigiLocker मध्ये स्टोअर होते, जे QR कोडसह सत्यापित असते आणि सर्व सरकारी योजनांसाठी (Government Schemes Eligibility) वैध आहे. महाराष्ट्रासारख्या राज्यांत, महसूल विभागाच्या crs.maharashtra.gov.in पोर्टलद्वारे स्थानिक सुविधा उपलब्ध आहे. ही प्रक्रिया मोफत असून, विलंबित नोंदणीसाठी ५० ते ५०० रुपये शुल्क लागू शकते, जे राज्यानुसार बदलते.
ऑनलाइन अर्ज प्रक्रिया: स्टेप बाय स्टेप मार्गदर्शन
जन्म प्रमाणपत्रासाठी ऑनलाइन अर्ज crsorgi.gov.in या अधिकृत पोर्टलवर करा, जी गृह मंत्रालयाने विकसित केली आहे. ही प्रक्रिया १०-१५ मिनिटांत पूर्ण होते: १. crsorgi.gov.in वर जा आणि ‘Register Birth’ किंवा ‘Apply for Birth Certificate’ वर क्लिक करा. २. राज्य, जिल्हा, तालुका आणि गाव निवडा, जन्मतारीख आणि ठिकाण भरा. ३. पालकांचे नाव, पत्ता आणि संपर्क तपशील एंटर करा, नंतर कॅप्चा कोड सत्यापित करा. ४. आवश्यक कागदपत्रे अपलोड करा आणि ‘Submit’ दाबा. रजिस्ट्रेशन नंबर (जसे MH/2025/0001234) मिळेल. ५. स्टेटस ‘Search Status’ सेक्शनमध्ये रजिस्ट्रेशन नंबरने तपासा. प्रमाणपत्र ७-३० दिवसांत जारी होईल, जे ईमेल किंवा डिजिटल लॉकरमध्ये डाउनलोड करता येते.
महाराष्ट्रात, aaplesarkar.mahaonline.gov.in वरही अर्ज करता येतो, ज्यात आधार OTP द्वारे सत्यापन होते. नवजात मुलांसाठी हॉस्पिटल डिस्चार्ज स्लिपद्वारे तात्काळ नोंदणी शक्य आहे.
आवश्यक कागदपत्रे: काय तयार ठेवावे?
ऑनलाइन अर्जासाठी खालील कागदपत्रे आवश्यक आहेत, ज्यामुळे प्रक्रिया वेगवान होते:
- जन्माचा पुरावा: रुग्णालय डिस्चार्ज स्लिप, डॉक्टरांचे प्रमाणपत्र किंवा शपथपत्र.
- पालकांचे ओळखीचे दस्तऐवज: आधार कार्ड, PAN कार्ड किंवा वोटर आयडी.
- पत्त्याचा पुरावा: रेशन कार्ड, वीज बिल किंवा भाडे करार.
- विलंबित नोंदणीसाठी: विलंब स्पष्ट करणारे शपथपत्र आणि गॅझेटेड ऑफिसरची साक्ष.
- मुलाचे नाव आणि लिंग: जन्म नोंदणी फॉर्ममध्ये भरा.
२१ दिवसांत अर्ज केल्यास मोफत, पण ३० दिवसांनंतर शुल्क लागते. NRIs साठी, भारतीय दूतावासाद्वारे (Indian Embassy Services) अर्ज करता येतो.
विलंब होण्याची कारणे आणि उपाय
जन्म प्रमाणपत्र अर्ज विलंबित होण्याची प्रमुख कारणे अशी आहेत: १. कागदपत्रे अपूर्ण किंवा चुकीची – ४०% केसेस यामुळे थांबतात, उपाय: सर्व दस्तऐवज स्कॅन करून अपलोड करा. २. तांत्रिक समस्या: पोर्टल क्रॅश किंवा इंटरनेट त्रुटी, उपाय: ऑफलाइन फॉर्म भरून स्थानिक रजिस्ट्रार कार्यालयात जमा करा. ३. विलंबित नोंदणी: ३० दिवसांनंतर अतिरिक्त सत्यापन, उपाय: शपथपत्र जोडा आणि जिल्हाधिकारीकडे अर्ज करा. ४. राज्यस्तरीय विलंब: महाराष्ट्रात पूर काळात प्रक्रिया मंदावते, उपाय: हेल्पलाइन १८००-११-००२४ वर संपर्क साधा. ५. आधार सत्यापन अपयशी: OTP न येणे, उपाय: UIDAI पोर्टलवर आधार अपडेट करा.
नवीनतम बातम्या आणि फायदे
ऑगस्ट २०२५ च्या डिजिटल रोलआऊटनुसार, सर्व प्रमाणपत्रे DigiLocker मध्ये उपलब्ध असून, QR कोडद्वारे सत्यापित होतात. पासपोर्ट नियमांमुळे (DOB Proof for Passport) ही प्रक्रिया अधिक कठोर झाली असून, २०२५ मध्ये १ कोटी नवीन नोंदण्या अपेक्षित आहेत. ही योजना डिजिटल इंडिया (Digital India Initiative) चा भाग असून, ग्रामीण भागात मोबाईल ॲपद्वारे सुविधा वाढवली जाईल.
नागरिकांनो, जन्म प्रमाणपत्र हे तुमचे हक्कांचे रक्षण करते. वेळेत अर्ज करा आणि जीवनातील प्रत्येक पायरी सोपी करा. अधिक माहितीसाठी crsorgi.gov.in भेट द्या.