भारतीय रिझर्व्ह बँकेने (RBI) एटीएम व्यवहार शुल्क वाढवण्याचा निर्णय घेतला असून, हा बदल 1 मे 2025 पासून लागू झाला आहे. या नवीन मार्गदर्शक तत्त्वांनुसार, एटीएम मधून पैसे काढण्याचे शुल्क आता 21 रुपयांवरून 23 रुपये प्रति व्यवहार झाले आहे. हा बदल बँक ग्राहक, विशेषत: वारंवार एटीएम वापरणाऱ्यांसाठी महत्त्वाचा आहे. या लेखात, RBI च्या नवीन नियम, एटीएम शुल्क, मोफत व्यवहार मर्यादा, इतर बँकांचे एटीएम वापर शुल्क, आणि कॅश डिपॉझिट शुल्क याबाबत सविस्तर माहिती दिली आहे.

RBI च्या नवीन एटीएम शुल्क नियमांचा परिचय

RBI ने 28 मार्च 2025 रोजी एक परिपत्रक जारी केले, ज्यामध्ये एटीएम व्यवहार शुल्क वाढवण्याची परवानगी बँकांना देण्यात आली. यानुसार, 1 मे 2025 पासून मोफत व्यवहार मर्यादे नंतर प्रत्येक एटीएम व्यवहारासाठी ग्राहकांना 23 रुपये शुल्क आकारले जाईल. यापूर्वी हे शुल्क 21 रुपये होते. RBI ने हा निर्णय एटीएम देखभाल, सुरक्षा, आणि रोख व्यवस्थापन यांच्या वाढत्या खर्चाला सामोरे जाण्यासाठी घेतला आहे.

एटीएम शुल्क वाढ ही बँकिंग क्षेत्रातील एक महत्त्वाची घडामोड आहे, जी सेव्हिंग्स खातेदार, कॅश रिसायकलर मशीन (CRM) वापरणारे, आणि इतर बँकांचे एटीएम वापरणाऱ्या ग्राहकांना प्रभावित करेल. या लेखात, RBI च्या मार्गदर्शक तत्त्वांचा तपशील, शुल्क रचना, आणि ग्राहकांनी काय काळजी घ्यावी याबाबत चर्चा केली आहे.

योजना संबंधित ताज्या अपडेट्स आणि महत्त्वाची माहिती मिळवण्यासाठी या ग्रुपला जॉईन व्हा- इथे क्लिक करा

RBI च्या नवीन मार्गदर्शक तत्त्वांचा तपशील

RBI च्या नवीन नियमांनुसार, एटीएम व्यवहार आणि शुल्क यांच्याशी संबंधित खालील प्रमुख बदल लागू झाले आहेत:

1. मोफत व्यवहार मर्यादा:
   • स्वतःच्या बँकेचे एटीएम: ग्राहकांना दरमहा 5 मोफत व्यवहार (आर्थिक आणि गैर-आर्थिक) मिळतील. यामध्ये रोख काढणे, बॅलन्स तपासणी, आणि मिनी स्टेटमेंट यांचा समावेश आहे.
   • इतर बँकांचे एटीएम:
     • मेट्रो शहरांमध्ये: 3 मोफत व्यवहार (आर्थिक आणि गैर-आर्थिक).
     • गैर-मेट्रो शहरांमध्ये: 5 मोफत व्यवहार.
2. मोफत मर्यादेनंतरचे शुल्क:
   • मोफत मर्यादा ओलांडल्यानंतर प्रत्येक एटीएम व्यवहारासाठी (आर्थिक किंवा गैर-आर्थिक) 23 रुपये + GST आकारले जाईल.
   • हे शुल्क स्वतःच्या बँकेच्या एटीएम आणि इतर बँकेच्या एटीएम दोन्हींसाठी लागू आहे.
3. कॅश रिसायकलर मशीन (CRM):
   • रोख काढणे किंवा गैर-आर्थिक व्यवहार यांसाठी 23 रुपये शुल्क लागू आहे, परंतु रोख जमा (कॅश डिपॉझिट) साठी कोणतेही शुल्क आकारले जाणार नाही.
4. इंटरचेंज फी:
   • RBI ने एटीएम इंटरचेंज फी (जेव्हा एक बँक दुसऱ्या बँकेच्या एटीएम सेवेसाठी पैसे देते) आता एटीएम नेटवर्क द्वारे ठरवली जाईल. सध्या, आर्थिक व्यवहारांसाठी ही फी 17 रुपये वरून 19 रुपये आणि गैर-आर्थिक व्यवहारांसाठी 6 रुपये वरून 7 रुपये झाली आहे.
5. कोणत्या बँकांवर लागू:
   • हे नियम सर्व व्यावसायिक बँका, प्रादेशिक ग्रामीण बँका, सहकारी बँका, व्हाइट-लेबल एटीएम ऑपरेटर्स, आणि कार्ड पेमेंट नेटवर्क ऑपरेटर्स यांना लागू आहेत.

एटीएम शुल्क वाढीची कारणे

RBI ने एटीएम शुल्क वाढवण्यामागे खालील कारणे दिली आहेत:

• वाढता खर्च: एटीएम देखभाल, रोख हाताळणी, सुरक्षा व्यवस्था, आणि तंत्रज्ञान सुधारणा यांचा खर्च गेल्या काही वर्षांत वाढला आहे.
• व्हाइट-लेबल एटीएम ऑपरेटर्स ची मागणी: या ऑपरेटर्सनी इंटरचेंज फी वाढवण्याची मागणी केली होती, कारण त्यांच्या मते जुने शुल्क अपुरे होते.
• बँकांचे आर्थिक दडपण: विशेषत: लहान बँका आणि सार्वजनिक क्षेत्रातील बँका (PSBs) यांना एटीएम नेटवर्क टिकवण्यासाठी आर्थिक अडचणी येत होत्या.
• डिजिटल बँकिंगला प्रोत्साहन: RBI आणि बँका UPI, इंटरनेट बँकिंग, आणि मोबाइल वॉलेट यांसारख्या डिजिटल पेमेंट पद्धतींना प्रोत्साहन देत आहेत, ज्यामुळे रोख व्यवहार कमी व्हावेत.

एटीएम वापर शुल्क आणि कॅश डिपॉझिट शुल्क

1. एटीएम वापर शुल्क:
   • स्वतःच्या बँकेचे एटीएम: 5 मोफत व्यवहार नंतर, रोख काढणे, बॅलन्स तपासणी, किंवा मिनी स्टेटमेंट यासाठी 23 रुपये + GST शुल्क.
   • इतर बँकांचे एटीएम: मेट्रो शहरांमध्ये 3 आणि गैर-मेट्रो शहरांमध्ये 5 मोफत व्यवहारांनंतर, प्रत्येक व्यवहारासाठी 23 रुपये + GST.
   • काही बँका, जसे की HDFC बँक, आपल्या एटीएमवर गैर-आर्थिक व्यवहार (उदा., बॅलन्स तपासणी) मोफत ठेवत आहेत.
2. कॅश डिपॉझिट शुल्क:
   • RBI च्या मार्गदर्शक तत्त्वांनुसार, कॅश रिसायकलर मशीन (CRM) मध्ये रोख जमा करण्यासाठी कोणतेही शुल्क आकारले जाणार नाही.
   • यामुळे ग्राहकांना रोख जमा करताना अतिरिक्त खर्चाची चिंता करावी लागणार नाही.

महत्त्वाचे तथ्य आणि सल्ला

1. एटीएम वापर नियोजन:
   • मोफत व्यवहार मर्यादा ओलांडू नये यासाठी एटीएम वापर नियोजित करा.
   • लहान रक्कम काढण्याऐवजी एकाच वेळी मोठी रक्कम काढा, ज्यामुळे अतिरिक्त शुल्क टाळता येईल.
2. डिजिटल पेमेंटचा वापर:
   • UPI, इंटरनेट बँकिंग, आणि मोबाइल वॉलेट यांसारख्या डिजिटल पेमेंट पद्धतींचा वापर वाढवा. यामुळे एटीएम शुल्क आणि रोख व्यवहार कमी होऊ शकतात.
3. इतर बँकांचे एटीएम टाळा:
   • मेट्रो शहरांमध्ये इतर बँकांचे एटीएम वापरणे महाग पडू शकते, कारण मोफत मर्यादा केवळ 3 व्यवहार आहे. स्वतःच्या बँकेचे एटीएम वापरण्याचा प्रयत्न करा.
4. एटीएम नेटवर्कची माहिती:
   • काही बँका इतर बँकांसोबत भागीदारी करतात, ज्यामुळे मोफत एटीएम व्यवहार मिळू शकतात. आपल्या बँकेकडून याबाबत माहिती घ्या.
5. शुल्काचा प्रभाव:
   • लहान बँकांचे ग्राहक आणि वारंवार एटीएम वापरणारे यांना या शुल्क वाढीचा सर्वाधिक फटका बसेल, कारण त्यांच्याकडे एटीएम नेटवर्क कमी आहे.

RBI च्या एटीएम शुल्क नियमांचा इतिहास

• 2021: एटीएम शुल्क 20 रुपये वरून 21 रुपये झाले.
• 2022: मोफत व्यवहार मर्यादा सध्याच्या स्वरूपात लागू झाली.
• 2025: शुल्क 21 रुपये वरून 23 रुपये झाले, आणि इंटरचेंज फी 19 रुपये (आर्थिक) आणि 7 रुपये (गैर-आर्थिक) झाली.

RBI च्या 1 मे 2025 पासून लागू झालेल्या एटीएम शुल्क वाढीच्या निर्णयामुळे बँक ग्राहकांना आपले एटीएम वापर आणि रोख व्यवहार यांचे नियोजन काळजीपूर्वक करावे लागेल. मोफत व्यवहार मर्यादा, 23 रुपये शुल्क, आणि कॅश डिपॉझिटवर शुल्क नसणे हे या नवीन नियमांचे प्रमुख वैशिष्ट्य आहे. डिजिटल पेमेंट पद्धतींचा अवलंब करून आणि स्वतःच्या बँकेचे एटीएम वापरून ग्राहक अतिरिक्त शुल्क टाळू शकतात. RBI चा हा निर्णय एटीएम नेटवर्क सुधारण्यासाठी आणि बँकांच्या आर्थिक स्थिरतेसाठी महत्त्वाचा आहे, परंतु याचा परिणाम ग्राहकांच्या खिशावर होणार आहे.

अधिक माहितीसाठी, RBI च्या अधिकृत वेबसाइटला भेट द्या: www.rbi.org.in.

FAQ

1. 1 मे 2025 पासून एटीएम शुल्क किती असेल?

• 1 मे 2025 पासून, मोफत मर्यादा ओलांडल्यानंतर प्रत्येक एटीएम व्यवहारासाठी (आर्थिक किंवा गैर-आर्थिक) 23 रुपये + GST शुल्क आकारले जाईल.

2. किती मोफत एटीएम व्यवहार मिळतील?

• स्वतःच्या बँकेचे एटीएम: दरमहा 5 मोफत व्यवहार (आर्थिक आणि गैर-आर्थिक).
• इतर बँकांचे एटीएम: मेट्रो शहरांमध्ये 3 आणि गैर-मेट्रो शहरांमध्ये 5 मोफत व्यवहार.

3. कॅश डिपॉझिटवर शुल्क आहे का?

• नाही, कॅश रिसायकलर मशीन (CRM) मध्ये रोख जमा करण्यासाठी कोणतेही शुल्क नाही.

4. एटीएम शुल्क का वाढवले गेले?

• एटीएम देखभाल, सुरक्षा, आणि रोख हाताळणी यांच्या वाढत्या खर्चामुळे RBI ने शुल्क वाढ मंजूर केली. याशिवाय, व्हाइट-लेबल एटीएम ऑपरेटर्स आणि NPCI च्या प्रस्तावानुसार इंटरचेंज फी वाढवण्यात आली.

5. कोणत्या बँकांनी शुल्क वाढीची घोषणा केली आहे?

• HDFC बँक, पंजाब नॅशनल बँक (PNB), इंडसइंड बँक, आणि कोटक महिंद्रा बँक यांनी आपल्या ग्राहकांना 23 रुपये शुल्काबाबत सूचित केले आहे.